Pełny tytuł: Schaffgotschowie. Potomkowie Piastów i spadkobiercy śląskiego Kopciuszka
Czas trwania: 25 VI – 10 X 2021
Kurator: dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki
Patronat Honorowy: hrabia Hans Ulryk Schaffgotsch, Starosta Tarnogórski Krystyna Kosmala
Projekt: VIII Szlachecki weekend
Współpraca:
O WYSTAWIE
Nakielscy Henckel von Donnersmarckowie, Piastowie z Brzegu oraz śląscy Schaffgotschowie – trzy różne dynastie i wiele wspólnego. Związki łączące wspomniane rody ukazuje najnowsza wystawa historyczna Centrum Kultury Śląskiej „Schaffgotschowie. Potomkowie Piastów i spadkobiercy śląskiego Kopciuszka”, zorganizowana w ramach VIII edycji „Szlacheckiego weekendu”.
Zgodnie z tytułem ekspozycja koncentruje się na dziejach Schaffgotschów, jednym z najstarszych i najbardziej zasłużonych rodów arystokratycznych Śląska – ponad 700 lat wspólnej historii! Główny wątek stanowią jego piastowskie korzenie, wynikające z faktu ożenku w 1620 r. Hansa Ulryka Schaffgotscha z księżniczką brzeską Barbarą Agnieszką. Skoro o ożenkach mowa, nie może zabraknąć informacji o słynnym mariażu kolejnego Hansa Ulryka z plebejuszką Joanną Grycik, zwaną śląskim Kopciuszkiem. A jakie tropy wiodą do pałacu w Nakle Śląskim? Także tego można dowiedzieć się z wystawy. Wśród eksponatów: portrety, dokumenty (w tym starodruki), miniaturowy Almanach Gotajski z podobizną Emanuela Schaffgotscha (teść Joanny Grycik), replika Bawarskiego Orderu Teresy, który otrzymała Joanna, kartusz herbowy, pieczęć woskowa księcia Janusza z brzegu, monety oraz bogato ilustrowane plansze informacyjne.
Główny wątek wystawy stanowią piastowskie korzenie wielkiej śląskiej rodziny arystokratycznej Schaffgotsch, którego żeńską protoplastką była księżniczka brzeska Barbara Agnieszka, córka księcia Brzegu i Legnicy Joachima Fryderyka i Anny Marii ks. Anhaltu. Jako kobieta już 27-letnia, 31 października 1620 r. poślubiła na zamku w Legnicy wpływowego, młodszego o 2 lata Hansa Ulryka Schaffgotscha. W wianie wniosła małżonkowi związek ze wspaniałą rodziną Piastów, a w posagu 30.000 talarów i ponad 80 ksiąg (źródło: opencachin.pl).
Inną bohaterką wystawy jest śląski Kopciuszek, czyli Joanna Gryzik, która 8 listopada 1858 r. poślubiła hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha.
Kawał fajnego bluesa – i nie tylko – zaprezentował zespół HARD TIMES w czasie koncertu, który odbył się 20 czerwca w „zastępstwie” tradycyjnego „Tłustego czwartku z bluesem”. Za którym, nawiasem mówiąc, wiele osób bardzo się już stęskniło! Bezpośrednio w wydarzeniu w sali koncertowej Centrum mogła uczestniczyć ograniczona liczba osób, ale występ „Hardtimesów” był transmitowany na platformie vod.do2021.cekus.pl, został także zarejestrowany i będzie dostępny na naszej stronie internetowej. Dziękujemy sponsorowi, firmie O&S ComputerSoft z Radzionkowa, za poniesienie kosztu realizacji tego wydarzenia (trochę sprzętu panowie realizatorzy do pałacu wnieśli!) Krakowski zespół w składzie Łukasz Wiśniewski (śpiew, harmonijka, ukulele, gitara akustyczna, darbuka), Piotr Grząślewicz (gitara akustyczna, irlandzkie bouzouki), Grzegorz Bąk (gitara basowa, ukulele basowe), Jan Gałach (skrzypce elektryczne, skrzypce akustyczne, cajon) zagrał głównie utwory własne, ale w jego repertuarze znalazły się również utwory anglojęzyczne. Wyśmienity koncert, dużo wirtuozerskich popisów na organkach w wykonaniu Łukasza Wiśniewskiego (czołowy harmonijkarz w Polsce), występ zakończony brawami na stojąco i oczywiście bisem! Gwoli formalności dodajmy, że HARD TIMES zagrał w Cekusiu już po raz drugi (poprzednio na jednym z wernisaży), wiedzieliśmy więc, że będzie dobrze. Wrażeniami goście dzielili się tradycyjnie przy kawie i małym słodkim poczęstunku.
Trwają prace związane z końcowym odbiorem remontu wieży pałacu w Nakle Śląskim – do wykonania pozostały już tylko naprawdę drobne korekty. Taki jest wniosek wypływający ze spotkania „odbiorczego”, które odbyło się 17 czerwca w Centrum Kultury Śląskiej. Udział wzięli w nim przedstawiciele Starostwa Powiatowego w Tarnowskich Górach pod przewodnictwem wicestarosty Sebastiana Nowaka, przedstawiciele: Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach, pracownicy Centrum Kultury Śląskiej, przedstawiciele wykonawcy, inspektor nadzoru oraz projektant. Całe to szacowne grono dokonało oglądu zewnętrznego oraz inspekcji klatki schodowej, która prezentuje się bardzo ładnie. Zegary tykają, wykonane z jesionu schody zachwycają (wykonała je firma Schody – Jarosz ze Skrzydlnej), biel ścian lśni czystością.
Generalnym wykonawcą prac jest firma DES Renowacja – Konserwacja z Krakowa, a wartość umowy opiewa na prawie 1,5 mln zł.
W dniach 13 i 16 czerwca 2021 r. w Centrum odbyła się projekcja filmu „Dom. Opowieść o miłości” w reżyserii Krzysztofa Millera. Fabularyzowany dokument opowiada dzieje Domu Pomocy Społecznej w Nakle Śląskim.
Instytucja, prowadzona przez zakonnice Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza, tzw. boromeuszki, obchodziła w 2019 r. 120. rocznicę założenia zakładu opiekuńczego przez hrabiego Łazarza IV i jego żonę Marię. Fundatorzy pojawiają się na ekranie – rolę hrabiny Marii zagrała pracownica Centrum Barbara Bereska, w Łazarza IV wcielił się aktor Andrzej Warcaba. W epizodzie pojawia się także Andrzej Widera. Zdjęcia były kręcone częściowo w pałacu.
Fot. Renata Głuszek
Tworząc bardzo liryczny w nastroju „Dom. Opowieść o miłości”, Krzysztof Miller w dużej mierze skoncentrował się jednak na współczesności, mocno uwypuklając atmosferę miłości, jaką otoczeni są pensjonariusze zakładu. Zwrócił na to zresztą uwagę dyrektor Stanisław Zając, odnosząc się do „pandemicznych” uwag, że w czasie epidemii COVID-19 ludzie czują się więźniami swoich domów. – W DPS-ie zarządzanym przez siostrę dyrektor Katarzynę Pudzisz jest wręcz odwrotnie – powiedział dyrektor. – Atmosfera, jaka tam panuje, poprzez miłość zbliża ludzi do siebie.
Zainteresowanie filmem było bardzo duże. Obydwie projekcje (ta z 13 czerwca była pierwszym publicznym pokazem „Domu…”) odbyły się przy wypełnionej sali (na ile pozwoliły antycovidowe rygory sanitarne). Pokaz premierowy zakończył się oklaskami, a także stwierdzeniem ze strony widzów, że takie filmy są bardzo potrzebne. Co bardzo ucieszyło reżysera Krzysztofa Millera, wzruszonego tak dobrym przyjęciem jego obrazu. Zresztą zarówno po samej projekcji, jak i przy kawie, toczyły się na jego temat dyskusje. W premierze uczestniczyli wicestarosta Sebastian Nowak, członek Zarządu Powiatu Stanisław Torbus, wiceburmistrz Tarnowskich Gór Piotr Skrabaczewski, wójt gminy Świerklaniec Marek Cyl, proboszcz parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nakle Śląskim ksiądz Eugeniusz Bill, Matka Generalna Zgromadzenia Sióstr św. Karola Boromeusza Paulina Łuba, siostry boromeuszki i karmelitanki. Na widowni dostrzec było można także państwo Urszulę i Wernera Lubosów.
Fot. z galerii: Magdalena Zaton-Mikołajczak (z wyjątkiem zdjęć 9-11)
W piątek 23 maja 2021 r. z elewacji górnej części wieży zostały zdjęte rusztowania. Odnowiona wieża prezentuje się bardzo pięknie, m.in. dzięki starannie dobranemu kolorowi tynku. Te roboty wykonuje DES Renowacja – Konserwacja z Krakowa. W środku trwa montaż schodów, wykonanych z jesionu, za co odpowiada firma Schody – Jarosz ze Skrzydlnej. Oznacza to, że remont wieży dobiega powoli końca.
Wystawa zawiera wybór zdjęć z kilku edycji projektu „Twórcy Kultury Śląskiej”, którego celem była prezentacja wybitnych postaci śląskiej sceny kulturalnej lub wywodzących się ze Śląska. Autorami zdjęć są Krzysztof Miller i Marek Wesołowski, członkowie ZPAF Okręg Dolnośląski.
Od 1 lutego 2021 r. w Centrum trwają intensywne prace nad kompleksowym remontem wieży. Formalne przekazanie jej wykonawcy – ekipie remontowej DES Renowacja – Konserwacja z Krakowa, odbyło się 12 stycznia w pałacu (zdjęcie w galerii). Inwestorem jest Starostwo Powiatowe w Tarnowskich Górach. Szeroki zakres prac obejmuje zarówno renowację elewacji zewnętrznej (skuwanie tynków, przemurowania, zszywanie pęknięć, naprawa gzymsów, odtwarzanie detali architektonicznych i in.), jak i części wewnętrznej, w tym wymianę schodów oraz drzwi „balkonowych”. Planuje się zamontowanie nowego zegara.
Remont miał potrwać pół roku, ale ze względu na złe warunki atmosferyczne, spowodowane przedłużającą się zimą oraz pandemią wirusa COVID-19, na cyklicznej naradzie w dn. 14 marca wykonawca zgłosił konieczność wydłużenia prac.
Obstawiona rusztowaniami wieża wygląda imponująco – widać, jak szczegółowe prace są na niej prowadzone.
W dniach 2-17 marca 2021 r. w Centrum pokazywana była wystawa „60 x 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie”, zorganizowana przez Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach. Ekspozycja – wpisująca się w obchody 100. rocznicy powstań śląskich – prezentowała 32 sylwetki działaczek Górnego Śląska, ale pochodzących także spoza tego regionu, które na przełomie XIX i XX w. oraz w okresie powstań śląskich i plebiscytu prowadziły pracę organiczną i społeczną na polu edukacji, w dziedzinie kulturalnej i politycznej. Wśród nich Elżbieta Korfantowa – żona Wojciecha Korfantego oraz śląskie senatorki. Eksponaty stanowiły roll-upy z memami autorstwa Marty Frej oraz opisami.
Niestety, ze względu na decyzję Rady Ministrów o zamknięciu instytucji kultury z powodu epidemii COVID-19 pierwotnie zaplanowany termin zakończenia – 31 marca – został znacznie przyspieszony. Mimo to w ramach programu związanego z tym przedsięwzięciem odbyło się kilka spotkań prowadzonych przez koordynatorkę wystawy dr Małgorzatę Tkacz-Janik. 12 marca dr Tkacz-Janik oprowadziła po wystawie członkinie Tarnogórskiego Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku, a w niedzielę 14 marca, w ramach trzech tur – indywidualnych zwiedzających oraz ubrane w śląski strój panie z Koła Rękodzieła Artystycznego z Orzecha.
Ze względu na duże zainteresowanie wydarzeniem, które odbędzie się 20 marca 2021r., oraz w trosce o Państwa bezpieczeństwo, organizator podjął decyzję o dwóch turach „Spotkania”: o godz. 17:00 i 18:00.
Osoby zainteresowane udziałem w „Spotkaniu” prosimy o zgłaszanie swojej obecności i rejestrację.
Kontakt telefoniczny:
poniedziałek – piątek: 9:00 – 16:00
telefon: 32 441 60 28 telefon komórkowy: 505 802 207
Organizator wystawy: Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach
Oprowadzanie po wystawie: 14 marca o godz. 12.00, 14.00 i 16.00
Projekt: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach (obecnie Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego), Śląski Szlak Kobiet, Sąsiadki
Koordynatorka wystawy: dr Małgorzata Tkacz-Janik
O WYSTAWIE – w skrócie
Wystawa pełni rolę edukacyjną, pokazując poprzez postacie wybranych liderek, ale także bohaterek drugiego planu, jak ważna była organiczna praca kobiet w naszym regionie oraz jak pozostaje niedoceniona. Ich zasługi na polu więziotwórczym, edukacyjnym czy społeczno-kulturowym są nie do przecenienia. „60 x 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” to część wieloletniego projektu, zapoczątkowanego w 2019 roku w Centrum Dziedzictwa Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach (obecnie Instytut Korfantego), którego celem jest wprowadzenie do głównego nurtu opowieści o historii Górnego Śląska postaci kobiecych poprzez zestawienie bohaterek z przeszłości ze współczesnymi kobietami, mieszkankami województwa śląskiego. Dzięki nowoczesnej formie wyrazu (memy autorstwa Marty Frej) publikacja, przedstawiająca ostatecznie 60 bohaterek – w Centrum zaprezentowane są 32 sylwetki – w interesujący sposób wzbogaca opowieść o losach kobiet na Górnym Śląsku. Wiąże ich losy i perypetie, aby w symboliczny sposób stały się sąsiadkami, które połączył lub podzielił Śląsk.
Wystawa daje przyczynek do snucia opowieści o rozwijających się i zmieniających formach uczestnictwa kobiet w kulturze, polityce, gospodarce i życiu społecznym. Każdy mem został opracowany na podstawie historycznych fotografii lub innych dostępnych archiwalnych źródeł, gdyż materiały historyczne dotyczące kobiet są często niepełne, trudne do odnalezienia.
Dr Małgorzata Tkacz-Janik i jej „Sąsiadki”
PEŁNA INFORMACJA
„60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” to mobilna wystawa w postaci wielkoformatowych memów, przedstawiających w skali 1:1 trzydzieści bohaterek z przełomu XIX i XX wieku, w szczególny sposób związanych z burzliwą historią Górnego Śląska, a na tym tle ze śląskimi powstaniami oraz akcją plebiscytową.
Poświęcona mało znanym bohaterkom, wypełnia lukę w opowiadaniu historii tego europejskiego, wielokulturowego regionu. Nieobecność kobiet w tej opowieści nie jest przypadkowa. Tradycyjnie opowiadana historia nie dostrzega w wystarczającym stopniu wkładu kobiet w współtworzenie dziejów Śląska. Zwłaszcza, że w obszarach przemysłowych dominacja mężczyzn w każdej dziedzinie wdaje się oczywista. Tym samym bardziej znacząca, kulturotwórcza, decydująca o cechach tradycji i wizerunku miejsca. Tymczasem, to tylko połowa dziejów…
Wolelibyśmy myśleć, że historia nie ma płci, i zapewne tak jest. Jednak dominującym opisem historycznym jest kanon oparty na dokumentowaniu pierwszoplanowych liderów, wielkich całostek historycznych – jak wojny, pakty polityczne, systemy gospodarcze i ich pionierzy. A co z pionierkami? Śląsk, ta ziemia obiecana, wymagał na przestrzeni ostatnich 100 lat także od kobiet spektakularnej, emancypacyjnej zmiany postaw, szybkiego odnalezienia się w nowych rolach społecznych i rodzinnych.
Spojrzenie na wielką i małą historię oczyma kobiet inaczej rozkłada akcenty, umożliwia opowiadanie o tym, co nie tylko nieznane, ale czasem wyparte i schowane głęboko w kobiecej zbiorowej pamięci. Wojna czy powstanie zapamiętane przez kobiety to obraz inny niż męskie wspomnienie. Codzienność, drugi plan „wielkiej historii” przez lata wydawał się tematem nieinteresującym dla badaczy, muzealników czy interpretatorów postindustrialnego dziedzictwa. Dlatego nie przeczytacie o bohaterkach wystawy w podręcznikach do regionalnej historii. W oczach wielu nadal nie jest bohaterstwem samotne zajmowanie się domem, wychowanie czeladki dzieci, bycie powstanką, sanitariuszką, kurierką, mówczynią propagandowych wieców, lekarką frontową, daktylografką, tłumaczką, propagandystką czy aktywną cywilistką.
Tymczasem, począwszy od 1900 roku, gdy w Bytomiu zawiązała się pierwsza organizacja kobieca, aktywność kobiet w obszarze życia społecznego, politycznego oraz gospodarczego miała do 1927 roku wyłącznie wzrostowy trend. Zanim mocarstwa ustaliły w 1922 roku nowe granice, kobiety ze Śląska były posłankami na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (1919), mężami zaufania w czasie Plebiscytu, radnymi wielu górnośląskich miast, samodzielnymi członkiniami pomocniczych służb cywilnych, wysokiej rangi członkiniami harcerstwa, a po włączeniu części Górnego Śląska w polskie granice posłankami i senatorkami Sejmu i Senatu II RP oraz posłankami na Sejm Śląski. Bywało, że pełniły historyczne dla politycznej emancypacji kobiet funkcje. Warto pamiętać, że właśnie wtedy, w październiku 1922 roku, druga w historii Europejka – po Litwince Gabrielė Petkevičaitė-Bitė – Janina Omańkowska, jako marszałek-seniorka otworzyła obrady regionalnego sejmu.
Niewystarczająco pamiętamy o tych kobietach. O Ślązaczkach, Niemkach, Polkach, o kobietach z wielu stron świata, które nie tylko przyjeżdżały za swoimi mężami, przybywającymi tu, niczym do legendarnego Klondike, za pracą i chlebem lub w pogoni za fortuną, ale same stawały się kowalkami swego nowego, śląskiego losu i poza tym, że były żonami, matkami, strażniczkami domowych tradycji, powoli rozwijały własne herstorie. Powstawały kobiece oddolne zbiorowości: towarzystwa, związki, chóry, drużyny sokole, sportowe, bojowe. Wiele kobiet już wtedy pracowało na dwóch etatach jako nauczycielki, sklepikarki, restauratorki, tłumaczki, lekarki, wydawczynie i dziennikarki, biznesmenki czy górniczki albo hutniczki. Dlatego stereotypowy obraz kobiety schowanej za mężczyzną, wciąż wypatrującej powstańca, syna, męża czy brata, nie wyczerpuje skomplikowanego wizerunku Górnoślązaczek.
O tym jest ta wystawa.
Wystawa pełni rolę edukacyjną, pokazując poprzez postacie wybranych liderek, ale także bohaterek drugiego planu, jak ważna była organiczna praca kobiet w naszym regionie oraz jak pozostaje niedoceniona. Ich zasługi na polu więziotwórczym, edukacyjnym czy społeczno-kulturowym są nie do przecenienia.
Wystawa jest częścią wieloletniego projektu, zapoczątkowanego w 2019 roku w Centrum Dziedzictwa Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach (obecnie Instytut Korfantego), którego celem jest wprowadzenie do głównego nurtu opowieści o historii Górnego Śląska postaci kobiecych poprzez zestawienie bohaterek z przeszłości ze współczesnymi kobietami, mieszkankami województwa śląskiego. Dzięki nowoczesnej formie wyrazu (memy) publikacja, przedstawiająca ostatecznie 60 bohaterek, w interesujący sposób wzbogaca opowieść o losach kobiet na Górnym Śląsku. Wiąże ich losy i perypetie, aby w symboliczny sposób stały się sąsiadkami, które połączył lub podzielił Śląsk.
Wystawa daje przyczynek do snucia opowieści o rozwijających się i zmieniających formach uczestnictwa kobiet w kulturze, polityce, gospodarce i życiu społecznym. Każdy mem został opracowany na podstawie historycznych fotografii lub innych dostępnych archiwalnych źródeł, gdyż materiały historyczne dotyczące kobiet są często niepełne, trudne do odnalezienia.
WYSTAWA jest „brakującą opowieścią” o górnośląskich emancypantkach, siłaczkach, kobietach, dla których ani granice kulturowe, ani polityczne, ani zaborowe, ani granice państw czy języków nie były przeszkodą, aby stawać się sąsiadkami, budować kobiece sąsiedztwo. Inne od męskiego. Kuratorka wystawy: dr Małgorzata Tkacz-Janik Autorka memów: Marta Frej Od początku 2020 roku wystawa jest pokazywana przede wszystkim tam, gdzie działały historyczne bohaterki. Wystawy, debaty, spotkania mają stać się zapleczem dla różnych działań edukacyjnych. Oprócz wystawy został stworzony rodzaj warsztatowej pomocy naukowej pt. „Zeszyt do herstorii dla początkujących”, który pomaga wprowadzać pojęcie „herstoria” oraz przybliżać sens budowania mało znanego obszaru górnośląskiej historii z rozproszonych mikrohistorii kobiecych.
Projekt został realizowany pod honorowym patronatem Marszałka Województwa Śląskiego oraz programu Niepodległa. Partnerem przedsięwzięcia jest śląskie Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet. Wernisaż wystawy odbył się w Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach w listopadzie 2019 roku.