Dobra nakielskie były własnością rodu Henckel von Donnersmarcków, jednego z najbogatszych rodów śląskiej arystokracji. W ich rękach znajdowały się od końca XVII w. aż do 1945 r., czyli przez około 250 lat (samo Nakło Śląskie (niem. Naklo) jako osada było wymienione już w dokumentach z XIV w. ). Przez prawie 90 lat domem dla jednej z linii tego rodu był pałac w Nakle, ufundowany przez hrabiego Hugona I z Siemianowic, jednego z najpotężniejszych magnatów śląskich.
Hrabia Hugo nie jest tak znany i sławny jak jego kuzyn książę Guido ze Świerklańca. Niewykluczone, że dorównywał mu fortuną, a może nawet przerastał. Majątek odziedziczył w 1813 r. po tragicznej śmierci ojca, który zginął w walce z wojskami cesarza Napoleona. Miał wtedy dwa lata. Za pełnoletniego uznano go w 1832 r. i zarządzał majątkiem do swej śmierci w 1890 r. W dziejach gospodarczych Górnego Śląska to cała epoka. W okresie tym wydobycie węgla w jego kopalniach wzrosło ponad 150-krotnie, a wartość urobku ponad 250-krotnie. Mimo postępu technicznego i stosowania coraz nowocześniejszych metod produkcji liczba robotników w zakładach hrabiego wzrosła prawie 90-krotnie.
Budowa pałacu w Nakle Śląskim rozpoczęła się w poł. XIX w. Przypuszczalnie w projektowaniu nowej rezydencji w tzw. stylu angielskich Tudorów brali udział wiedeńscy architekci, Johann Romano i August Schwendenwein. Wcześniej podjęli się oni rekonstrukcji wielkiego zamku w Wolfsbergu w Karyntii, głównej siedziby hrabiego Hugona. Pałac nakielski miał być rezydencją letnią.
Dwie Laury
Na fasadzie głównej pałacu znajdują się herby właścicieli: hr. Hugona I i jego drugiej żony Laury von Kaszonyi. Pierwszą żoną hrabiego była Laura von Hardenberg. Miał z nią czterech synów: Hugo II, Łazarza IV, Artura, Alfonsa oraz córkę Laurę. Pierwsza Laura zmarła w 1857 r. Ledwie minął rok i Hugo ożenił się powtórnie. Druga Laura była nie tylko znacznie młodsza od swego męża, ale także od najstarszych synów swego wybranka Hugona II i Łazarza IV. Jej rówieśnikiem był trzeci syn hrabiego Artur urodzony w 1836 r. Dla pierwszej Laury Hugo kupił zamek Wolfsberg w Karyntii. Dla drugiej Laury kupił pałac w Kamieniu k. Wrocławia, a potem w Rusovcach k. Bratysławy. Dla niej też wybudował wspaniały pałac w Wiedniu przy reprezentacyjnym Ringu. Niewykluczone, że pałac w Nakle był także prezentem dla nowej żony. W Almanachach Gotajskich to właśnie Laura jest wymieniana jako pani na Rusovcach i Nakle.
Laura von Hardenberg
Laura von Kaszonyi
A. Kuzio-Podrucki: Ślub Hugona i Laury von Hardenberg / śmierć Hugona I
Spadkobiercy
Po śmierci Hugona pałac w Nakle Śląskim został przebudowany, m.in. podwyższono wieżę. O tej zmianie prawdopodobnie decydował już Łazarz IV, który wcześniej mieszkał w Ramułtowicach k. Wrocławia. W Almanachach nadal jednak, aż do jej śmierci w 1905 r., jako pani na Nakle była wymieniana Laura, którą pochowano obok męża w mauzoleum w Wolfsbergu. Niechętni jej synowie Hugona zdecydowali się pozbyć spadku po nielubianej macosze Laurze i sprzedali pałac w Wiedniu (kupił hrabia von Mir) oraz majątek Rusovce (nabyła go belgijska królewna Stefania von Sachsen-Coburg-Gotha, wdowa po sławnym arcyksięciu Rudolfie Habsburgu). Pałac w Nakle, choć jego formalną panią była Laura, nie został sprzedany, ponieważ mieszkał w nim Łazarz IV, założyciel nakielskiej linii Henckel von Donnersmarcków. Bracia – Hugo II, Łazarz IV i Artur – niepodzielonym formalnie spadkiem rządzili wspólnie, każdy obrał jednak inną rezydencję na swój dom. Pozostawiona przez Hugona I fortuna była niemała. Jej część znajdującą się w Niemczech szacowano w 1912 r. na 72 mln złotych marek (dziś ok. 4 mld euro).
Hugo II, Łazarz IV i Artur Henckel von Donnersmarck
Pałac w Nakle Śląskim stał się siedzibą hrabiego Łazarza IV. W 1892 r. z jego inicjatywy rozpoczęto budowę nakielskiego kościoła parafialnego. Potem obok powstało rodowe mauzoleum i Dom Sierot, którego protektorka została hrabina Maria – prowadziły go (i robią to do dziś) siostry boromeuszki. Hrabiowskie ochronki działały także w Rojcy i Radzionkowie. Łazarz IV wsparł także finansowo budowę kościoła w Starych Tarnowicach i klasztoru OO. Kamilianów w Tarnowskich Górach. Jego syn, hrabia Edwin, sprzedał w 1919 r. część ziemi w Rojcy, aby zdobyć fundusze na budowę domów z ogródkami dla swych pracowników. Po 1921 r. Nakło znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej. Nakielskich hrabiów zwano w rodzinie „linią polską”. Hrabia Edwin w imieniu niemieckich katolików deklarował lojalność wobec polskiego biskupa Katowic Augusta Hlonda (późniejszego prymasa Polski). Dzisiejsi Hencklowie nadal przechowują korespondencję swych przodków z Wojciechem Korfantym. Hrabia Łazarz V był patronem Tygodni Książki Polskiej organizowanych w jego kopalniach oraz polskich chórów i przedstawień amatorskich działających w jego dobrach.
W 1945 r. Hencklowie utracili śląskie majątki. Nigdy nie przyjęli jednakże niemieckiego obywatelstwa i posługiwali się polskimi, przedwojennymi paszportami. Potwierdził je w Londynie polski prezydent na uchodźstwie August Zaleski. Wydał Łazarzowi V zaświadczenie, że członkowie rodu byli lojalnymi obywatelami II Rzeczypospolitej narodowości niemieckiej. 10 kwietnia 1958 r. syn Łazarza V, Karol Józef ożenił się z księżniczką Marią Adelajdą, córką Wielkiej Księżny Luksemburga Szarloty de Nassau. W kilkusetletniej historii Henckel von Donnersmarcków to najbardziej utytułowany, najwyższy rangą i splendorem mariaż. Po ślubie młody hrabia z rodziną mieszkał początkowo w Luksemburgu, potem w Szwajcarii. Obecnie główną siedzibą nakielskich Hencklów jest zamek Wolfsberg w Karyntii.
Ślub Karola Józefa z Marią Adelajdą
Syn Karola Józefa, hrabia Andrzej, poślubił księżniczkę Joannę von Hohenberg, prawnuczkę arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga, z którą ma czworo dzieci: Laurę, Félixa, Heinricha oraz Charlotte. Głośno o nakielskich Hencklach w całym świecie stało się w 2007 r. gdy pochodzący z tej linii Florian otrzymał za film „Życie na podsłuchu” Nagrodę Oscara – najbardziej pożądane trofeum w filmowym świecie.
Po wojnie członkowie nakielskiej linii rodu kilkakrotnie odwiedzili pałac w Nakle Śląskim. W 1990 r. był tu hrabia Winfried, syn Łazarza V, ale wizyta w mocno zaniedbanej rezydencji nie zapisała się dobrze w jego pamięci. W 2004 r. po raz pierwszy bawił w Nakle Śląskim wraz z żoną Joanną hrabia Andrzej.
13 września 2014 r. – już w odremontowanym pałacu pełniącym rolę Centrum Kultury Śląskiej – pojawił się ojciec Gregor O’Cist (ur. Ulrich Maria Karl hrabia Henckel von Donnersmarck), wnuk hrabiego Edwina.
Opat Gregor Henckel-Donnersmarck oraz Arkadiusz Kuzio-Podrucki, fot. Renata Głuszek
15 maja 2015 r. odbyła się kolejna wizyta, a złożyło ją aż 22 członków rodu Henckel von Donnersmarck, w tym książę Guidotto (linia świerklaniecka) oraz hrabiowie Winfried i hrabia Andrzej. Wizyta była związana z przygotowaniami do 600-lecia rodu, w ramach których reprezentanci rodu objeżdżali dawne posiadłości Donnersmarcków w Polsce. W czasie pobytu w Centrum Donnersmarckowie uczestniczyli w otwarciu wystawy „Śląska szlachta – między Śląskiem a Europą”. Szczególną radość sprawił ten pobyt hrabiemu Winfriedowi, którego bardzo ucieszył obecny stan pałacu oraz działalność Centrum Kultury Śląskiej.
10 kwietnia 2017 r. – pałac odwiedził hrabia hrabia Bartholomäus von Khevenhüller-Metsch, syn hrabiny Wilhelminy Henckel von Donnersmarck oraz wnuk hrabiego Łazarza V i hrabiny Franciszki, ostatnich właścicieli pałacu w Nakle Śląskim, któremu towarzyszyli: jego małżonka Doña Cristina Sánchez de Movellán oraz czwórka dzieci: hrabina Clara, hrabina Gabriela, hrabia Andreas oraz hrabia Philipp. Była to pierwsza wizyta hrabiego Bartholomäusa w siedzibie przodków. Pałac wywarł na gościach z Austrii bardzo pozytywne wrażenie.
Na zdjęciu z prawej: hrabia Bartholomäus (drugi z prawej, obok stoi dyrektor Stanisław Zając) z rodziną: małżonką Cristiną raz dziećmi: Clarą, Gabrielą, Andreasem oraz Philippem; fot. Renata Głuszek
13 września 2017 r. wizytę w pałacu złożyli członkowie rodziny Henckel von Donnersmarck z linii brynkowsko-krowiarskiej: Theresia hrabina von Mentzingen (córka i wnuczka hrabin Henckel von Donnersmarck, jej matką była hrabina Wilhelmina), Anne Sophie Magarethe hrabina von Henckel-Gaschin von Donnersmarck (przybyła aż z Brazylii) oraz Levin hrabia Wolff Metternich zur Gracht (syn Wilhelminy hrabiny Cesarstwa Wolff Metternich zur Gracht, z domu hrabiny Cesarstwa Henckel von Donnersmarck). Była to już druga wizyta hrabiego Levina, który poprzedni raz pojawił się w pałacu wraz z hrabią Andreasem Henckel von Donnersmarck 15 maja 2015 r.
Od lewej: Arkadiusz Kuzio-Podrucki, Anne Sophie Magarethe hrabina von Henckel-Gaschin von Donnersmarck , Theresia hrabina von Mentzingen, Levin hrabia Wolff Metternich zur Gracht, dyrektor Stanisław Zając; fot. Magdalena Zaton
11 czerwca 2018 r. do pałacu zawitał hrabia Hans Ulrich Schaffgotsch, wnuk hrabiny Zofii Henckel von Donnersmarck, siostry hrabiego Łazarza V, ostatniego właściciela pałacu w Nakle Śląskim. Hrabia Hans Ulrich przebywał w Tarnowskich Górach z okazji Industriady.
Hrabia Hans Ulrich Schaffgotsch oraz dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki (z lewej)
W niedzielę 11 listopada 2018 r. Centrum Kultury Śląskiej odwiedziła grupa członków rodu Schaffgotsch wraz z reprezentantami innych rodzin arystokratycznych. Okazją ku temu była ich wizyta w Kopicach upamiętniająca 160. rocznicę ślubu Joanny Gryzik von Schomberg-Goduli z hrabią Hansem Ulrykiem Schaffgotschem (14-15 listopada 1858 r.). Schaffgotschowie i nakielscy Henckel von Donnersmarckowie spokrewnieni są za sprawą małżeństwa hrabianki Zofii Henckel von Donnersmarck, córki hrabiego Edwina, z hrabią Hansem Ulryk Schaffgotschem. W wizycie uczestniczyli: ksiądz Rudolf hrabia Schaffgotsch, Carlos Federico hrabia Schaffgotsch, Hans Ulrich hrabia Schaffgotsch, Hieronymus książę Clary und Aldringen, Maria Teresa hrabina Schaffgotsch (ur. hrabina Thun und Hohenstein), Alexander hrabia Schaffgotsch (syn Hansa Ulricha), Hans Michael Jebsen, Sofie hrabina von und zu Eltz (ur. hrabina Schaffgotsch), Christian hrabia Clary und Aldringen, Marie hrabina Clary (ur. hrabina Szapáry de Muraszombath), Desiree Jebsen (ur. hrabina Schaffgotsch), Ulrich hrabia Arco-Zinneberg, Therese hrabina Arco-Zinneberg (ur. von Pfotten Pfetten).
Schaffgotschowie. Fot. Renata Głuszek
4 września 2019 r. wizytę w Centrum złożył książę Guidotto Henckel von Donnersmarck, który został zaproszony do Tarnowskich Gór przez Muzeum w Tarnowskich Górach w celu uświetnienia uroczystości odsłonięcia portretu jego pradziadka, Guida Henckel von Donnersmarcka. Księciu towarzyszył jego kuzyn książę Georg Schoenach-Carolath.
Książę Guidotto Henckel von Donnersmarck (z prawej) z dyrektorem Stanisławem Zającem.
21 listopada 2019 r. w Centrum odbyła się 2. część konferencji „Szlachta – przemysł – inwestycje”, organizowanej wspólnie przez Muzeum Śląskie, Centrum Kultury Śląskiej oraz Komisję Historii Śląska Polskiej Akademii Umiejętności (stacja Katowice). W imprezie udział wziął jako Patron Honorowy hrabia Hans Ulrich Schaffgotsch.
Hrabia Ulrich Schaffgotsch (z prawej) w rozmowie z dr Arkadiuszem Kuzio-Podruckim.
Zdjęcia: Wikipedia, Renata Głuszek, Magdalena Zaton
Kofeina Public Relations